W tym rzecz! Polskie wzornictwo na przełomie wieków

W Muzeum Narodowym w Krakowie już wkrótce otwarcie wystawy prezentującej zmiany w polskim dizajnie po 1989 r. Dzięki niej będzie można lepiej zrozumieć środowisko materialne, którego jesteśmy twórcami i które określa naszą tożsamość.

„Z drugiej strony rzeczy. Polski dizajn po roku 1989” ma opowiadać o wzornictwie rozumianym nie tylko jako zaspokajanie potrzeb rynkowych, lecz także jako działania kulturotwórcze. Ma również świadczyć o kondycji społecznej – umiejętnościach technologicznych, zdolnościach marketingowych, możliwościach organizacyjnych, przede wszystkim jednak o wartościach, wrażliwości i aspiracjach. Każdy prezentowany na tej wystawie obiekt wskazuje na kontekst, w jakim powstał. Ekspozycję podzielono na sześć działów – w tym Warsztat, Tożsamość i Wartości społeczne – ukazujących charakterystyczne tendencje, na które miały wpływ zarówno zmiany gospodarcze, jak i różne podejścia do projektowania.

Świadectwa nieodległych czasów

Wystawę otworzą projekty banknotów autorstwa Andrzeja Heidricha, które weszły do obiegu po denominacji złotego w 1995 r. i symbolicznie mówią o zmianach, jakie uruchomiły polską wytwórczość. Choć w latach 90. ubiegłego wieku polski przemysł i podążające w ślad za nim wzornictwo były w stanie zapaści, nie oznaczało to braku aktywności. Zebrane wyroby są świadectwem tamtych czasów i licznych prób podejmowanych przez twórców pragnących odnaleźć się na upadającym rynku projektowym. Przełom wieków przyniósł ożywienie. Niektórzy producenci zaczęli wprowadzać nowe wzory. W wielu przypadkach były to produkty wizerunkowe.

Rozwój napędzany przez rywalizację

Zasadnicza zmiana nastąpiła po 2004 r. wraz z wejściem Polski do Unii Europejskiej i w związku z możliwością wykorzystywania dotacji unijnych. Jednak dopiero mniej więcej w 2010 r. zaczęło być to widoczne na rynku. Dzięki opanowaniu nowych technologii producenci coraz odważniej eksportowali swoje wyroby, co oznaczało zmierzenie się z zachodnimi standardami. Z drugiej strony coraz zamożniejsi i częściej bywający w świecie polscy konsumenci oczekiwali lepszych produktów. To sprzyjało rozwojowi wzornictwa. Wiele gałęzi przemysłu zaczęło odchodzić od naśladownictwa na rzecz budowania własnych marek – bazujących na oryginalnych projektach. Te zmiany odzwierciedlił również język – termin „wzornictwo” zastąpiono słowem „dizajn”.

Młodzi twórcy, nowe rzemiosło

Inne podejście do dizajnu można odnaleźć we wspomnianych wcześniej działach: Warsztat, Tożsamość i Wartości s połeczne. Kształt wyrobów nie jest tu już definiowany przez badania marketingowe i masową sprzedaż. Co jest widoczne szczególnie w przypadku młodych twórców, którzy nie tylko projektują, lecz także sprzedają swoje produkty. Sprzyjają temu nowe technologie i możliwość dokonywania transakcji przez internet. Prace te bazują przede wszystkim na pomyśle wynikającym np. z eksperymentowania z materiałem czy technologią lub z wyszukiwania potrzeb konsumentów niezauważonych przez przemysł oraz na proponowaniu estetyki, która jest nie do zaakceptowania przez masowego odbiorcę. Dążenie do pietyzmu wykonawczego wpisuje niektóre z tych działań do kategorii nowego rzemiosła.

Niewyczerpane źródła natchnień

Odrębnym podejściem jest inspiracja przeszłością. W formie produktów, w użytych materiałach czy w dekoracji uwidacznia się nawiązywanie do stylistyki lat 60. XX w., do kultury regionu, z którego projektant się wywodzi, czy do folkloru. Jeszcze innym wartościom hołduje najmłodsze pokolenie twórców. Dostrzega ono ważkie problemy społeczne, takie jak konsekwencje starości i niepełnosprawności, brak integracji społecznej, bezrobocie czy dewastacja środowiska naturalnego. Poprzez swoje prace chce się przyczyniać do poprawy stanu rzeczy, często inicjuje wspólne działania z aktywistami społecznymi i użytkownikami. W niektórych przypadkach koncepcje młodych twórców, pokazywane jedynie na festiwalach, są formą zwrócenia uwagi na bolączki społeczne.

Dizajnerzy z potencjałem

Krakowską wystawę zamkną prace z pogranicza sztuki i projektowania, mające charakter wypowiedzi artystycznej. Są one wystawiane w galeriach, często wykonywane przez samych projektantów lub artystów. Stanowią rodzaj refleksji czy swoistego komentarza. Różnorodność podejścia prezentowanego podczas ekspozycji świadczy o zmieniającej się roli projektowania we współczesnym świecie. To również dowód twórczego potencjału polskiego środowiska projektowego.

„Z drugiej strony rzeczy. Polski dizajn po roku 1989” 6 kwietnia – 19 sierpnia Muzeum Narodowe w Krakowie